Yazımız içeriğinde toplu iş hukukunda grev ve lokavt ile;
konuları hakkında genel bilgilere yer verilecektir.
Grev, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 58. maddesinde “İşçilerin, topluca çalışmamak suretiyle işyerinde faaliyeti durdurmak ya da işin niteliğine göre önemli ölçüde aksatmak amacı ile, aralarında anlaşarak veya bir kuruluşun aynı amaçla topluca çalışmamaları için verdiği karara uyarak işi bırakmaları” şeklinde tanımlanmıştır.
Kanuni grev, toplu iş sözleşmesinin yapılması esnasında uyuşmazlık çıkması durumunda, işçilerin ekonomik ve sosyal durumları ile çalışma şartlarının korunması veya geliştirilmesi amacı ile, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine uygun şekilde yapılan grevdir.
Kanuni grev için aranan şartlar gerçekleşmeksizin yapılan grev ise kanun dışı grev olarak tanımlanmaktadır.
Lokavt, iş yerinde faaliyetin tamamen durmasına neden olacak şekilde, işveren ya da işveren vekili tarafından kendi kararı ile veya bir kuruluşun verdiği karara uyarak, işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasıdır.
Kanuni lokavt, toplu iş sözleşmesinin yapılması esnasında uyuşmazlık çıkması ve işçi sendikasınca grev kararı alınması durumunda Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine uygun olarak yapılan kanuni lokavttır. Kanuni lokavt için aranan şartlar gerçekleşmeksizin yapılan lokavt ise yasada kanun dışı olarak tanımlanmıştır.
Arabuluculuk süresi sonunda taraflar arasında anlaşma sağlanamamış olması halinde arabulucu, üç iş günü içinde uyuşmazlığı belirleyen bir tutanak düzenler ve uyuşmazlığın sona erdirilmesi için gerekli gördüğü önerileri de bu tutanağa eklemek suretiyle görevli makama tevdi eder. Görevli makam, tutanağı en geç üç iş günü içinde taraflara tebliğ eder.
Tutanağın tebliği tarihinden itibaren altmış gün içinde grev kararı alınabilir ve bu süre içinde altı iş günü önceden karşı tarafa bildirilecek tarihte uygulamaya konulabilir. Bu süre içinde, grev kararı alınmaması ya da uygulanacağı tarihin karşı tarafa bildirilmemesi durumunda toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi düşer.
Uyuşmazlığın tarafı olan işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren, grev kararının kendisine tebliğinden itibaren altmış gün içinde lokavt kararı alabilir ve bu süre içinde altı iş günü evvelden karşı tarafa bildirilecek tarihte uygulamaya koyabilir.
Grev ve lokavt kararları, kararı alan tarafça işyeri veya işyerlerinde derhal ilan edilir.
İlan edilen tarihte başlamayan grev hakkı veya lokavt düşer. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 60. maddesi uyarınca süresi içinde grev kararı uygulamaya konulmamışsa ve alınmış bir lokavt kararı da yoksa ya da lokavt da süresi içinde uygulamaya konulmamışsa yetki belgesinin hükmü kalmaz.
Grev ve lokavt kararlarının uygulanacağı tarih, kararı alan tarafça karşı tarafa tebliğ edilmek üzere notere ve bir örneği de görevli makama tevdi edilir. Uygulama tarihi, kararı alan tarafça ayrıca işyeri veya işyerlerinde derhal ilan edilir.
Kanuni grev kararı alınan bir uyuşmazlıkta Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı uyuşmazlığın çözümü için bizzat arabuluculuk yapabileceği gibi bir kişiyi de arabulucu olarak görevlendirebilir.
Grev kararının işyerinde ilan edildiği tarihte o iş yerinde çalışan işçilerin en az dörtte birinin ilan tarihinden itibaren altı iş günü içinde işyerinin bağlı bulunduğu görevli makama yazılı şekilde başvurusu üzerine, görevli makamca talebin yapılmasından başlayarak altı iş günü içinde grev oylaması yapılır.
Oylamaya ilişkin itiraz, oylama gününden başlayarak üç iş günü içinde mahkemeye yapılır. Yapılan itiraz başvurusu, mahkemece üç iş günü içinde kesin olarak karara bağlanır.
Oylamada grev ilanının yapıldığı tarihte işyerinde çalışan işçiler dikkate alınır. Bu suretle oylamaya katılanların salt çoğunluğu grevin yapılmaması yönünde karar verirse, bu uyuşmazlıkta alınan grev kararı uygulanamaz.
İşletme toplu iş sözleşmesi yapılmasına ilişkin uyuşmazlıkta grev oylaması talebi, işletmenin her bir işyerinin bağlı bulunduğu görevli makama yapılır. Grev oylaması talebinde bulunan işçilerin sayısının yeterli orana ulaşıp ulaşmadığının tespiti ile grev oylamasının sonuçları işletme merkezinin bağlı olduğu görevli makamda toplanır ve toplu sonuç orada belirlenir.
Yasanın 61. maddesine göre grup toplu iş sözleşmesi yapılmasına ilişkin uyuşmazlıkta grev oylaması talebi, grubun her bir işyerinin bağlı bulunduğu görevli makama yapılır. Grev oylaması isteyen işçilerin sayısının yeterli orana ulaşıp ulaşmadığının tespiti ile grev oylamasının sonuçları, her işyeri için ayrıca belirlenir.
Grev oylamasının usul ve esasları Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
Grev ve lokavt yasakları, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 62. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;
grev ve lokavt yapılamaz.
Cumhurbaşkanı, genel hayatı önemli ölçüde etkileyen doğa olaylarının gerçekleşmiş olduğu yerlerde bu halin devamı süresince yürürlükte kalmak kaydı ile gerekli gördüğü işyerlerinde grev ve lokavtı yasaklayabilir. Yasağın kalkmasından itibaren altmış gün içinde altı iş günü önce karşı tarafa bildirilmek şartıyla grev ve lokavt uygulamasına devam edilir.
62. maddenin üçüncü fıkrası uyarınca başladığı yolculuğu yurt içindeki varış yerlerinde bitirmemiş deniz, hava, demir ve kara ulaştırma araçlarında grev ve lokavt yapılamaz.
Karar verilmiş ya da başlanmış olan kanuni bir grev veya lokavtın;
Genel sağlığı veya milli güvenliği bozucu niteliği olması durumunda Cumhurbaşkanı bu uyuşmazlıkta grev ve lokavtı altmış gün süre ile erteleyebilir. Bu halde erteleme süresi, kararın yayımı tarihinde başlar.
Erteleme kararının yürürlüğe girmesi üzerine, kanuni grev kararı alınan uyuşmazlık için belirlenen arabulucu, uyuşmazlığın çözümü için erteleme süresince her türlü çabayı gösterir. Erteleme süresi içinde taraflar aralarında anlaşarak uyuşmazlığı özel hakeme de götürebilir.
Erteleme süresi sonunda anlaşma sağlanamaması halinde, altı iş günü içinde taraflardan birinin başvurusu üzerine uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulunca çözülür. Aksi halde işçi sendikasının yetkisi düşer.
İşçilerin greve katılıp katılmama özgürlüğü bulunmaktadır. Yasa uyarınca greve katılan işçilerle lokavta maruz kalan işçiler, işyerinden ayrılmak zorundadır. Greve katılmak istemeyen ya da katılmaktan vazgeçen işçilerin işyerinde çalışmaları hiçbir şekilde engellenemez. Ancak, işveren bu işçileri çalıştırıp çalıştırmamakta serbesttir.
Greve katılan ya da lokavta maruz kalan işçilerin işyerine giriş çıkışı engellemeleri yasaktır. Grev başlamadan evvel üretilen ürünlerin satılması ve işyeri dışına çıkarılmasına engel olunamaz.
Greve katılmayıp çalışan işçilerin ürettiği ürünlerin satılması ve işyeri dışına çıkarılmasına, işyeri için gerekli olan maddeler ile araç ve gereçlerin işyerine sokulmasına engel olunamaz.
Grev sırasında greve karar veren sendikanın kusurlu hareketi sonucu grev uygulanan işyerinde neden olunan maddi zararlardan sendika sorumludur. Yetkili işçi sendikasının kararı olmaksızın işçi veya yöneticilerin bireysel eylemleri nedeni ile oluşan zararlardan, kusuru olan yönetici ya da işçi sorumludur.
Hiçbir surette üretim veya satışa yönelik olmamak kaydı ile, niteliği bakımından sürekli olmasında teknik zorunluluk bulunan işlerde;
sağlayacak sayıda işçi, kanuni grev ve lokavt sırasında çalışmak, işveren de bunları çalıştırmak zorunluluğundadır.
Grev ve lokavt dışında kalacak olan işçilerin niteliği, sayısı ve yedekleri, işveren veya işveren vekili tarafından toplu görüşmenin başlamasından itibaren altı iş günü içerisinde işyerinde yazı ile ilan edilir. Bu ilanın bir örneği de taraf işçi sendikasına tebliğ edilir.
Yapılan bu tebliğden itibaren altı iş günü içerisinde işçi sendikasının mahkemeye itirazda bulunmaması halinde ilan hükümleri kesinleşir. İtirazda bulunulması durumunda ise mahkeme, altı iş günü içerisinde itiraza ilişkin kesin olarak karar verir.
Grev ve lokavta katılamayacak olan işçilerin sebebi ne olursa olsun yasal süresi içinde tespit edilmemiş olması halinde işveren veya işçi sendikası, çalışacak işçi sayısının tespitini süre geçtikten sonra da görevli makamdan isteyebilir. Görevli makam tarafından bu tespit en kısa süre içinde yapılarak taraflara tebliğ edilir. Gerekli hallerde görevli makam resen tespitte bulunabilir. Görevli makamın tespitine karşı, taraflardan her biri mahkemeye altı iş günü içerisinde itiraz edebilir. Mahkeme tarafından altı iş günü içinde kesin olarak karar verilir.
Grev ve lokavtın uygulanacağı dönemde hangi işçilerin işyerinde çalışmaya devam edecekleri, görevli makamca grev ve lokavt kararının bildirilmesinden itibaren üç iş günü içerisinde resen tespit edilerek ilgili işverene ve işçilere yazı ile bildirilir. O işyerinde çalışan ve toplu görüşmede taraf olan işçi sendikası ve şubesi yöneticileri bu hükme tabi tutulamaz.
İşveren, grev ve lokavta katılamayacak işçilerden herhangi bir nedenle çalışmayanların yerine görevli makamın yazılı izni ile yeni işçi alabilir.
Sendikalar Ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 66. maddesi uyarınca;
Toplu iş sözleşmeleri ve iş sözleşmelerine, grev hakkı ya da lokavttan vazgeçilmesi veya bunların kısıtlanmasına dair konulacak hükümler geçersizdir.
Kanuni bir grev kararının alınmasına katılması, teşvik etmesi, greve katılması ya da greve katılmaya teşvik etmesi nedeni ile bir işçinin iş sözleşmesi feshedilemez.
Grev ve lokavt süresince işçiler, sigorta yardımlarından 31/05/2006 tarih ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ilgili hükümlerine göre yararlanır.
işçilerin iş sözleşmeleri, grev ve lokavt süresince askıda kalır.
İşveren, grev ve lokavt nedeni ile iş sözleşmeleri askıda kalan işçilerin grev ya da lokavtın başlamasından önce işleyen ücret ve eklerini olağan ödeme gününde ödemek yükümlülüğündedir. Ödemeyi yapacak personel de bunun için çalışmakla yükümlüdür. Aksi halde işveren, görevli makamın yazılı izni ile bunun için yeni işçi alabilir.
Grev ve lokavt süresince iş sözleşmeleri askıda kalan işçilere bu dönem için işverence ücret ve sosyal yardımlar ödenemez. Bu süre, kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmaz. Toplu iş sözleşmeleri ve iş sözleşmelerine bunun aksine hüküm konulamaz.
İşveren, kanuni grev veya lokavt süresince, yasanın 67. maddesi hükmü gereğince iş sözleşmesi askıda kalan işçilerin yerine, sürekli veya geçici olarak başka işçi alamaz ya da başkalarını çalıştıramaz. Ancak greve katılamayacak ve lokavta maruz bırakılamayacak işçilerden;
işçilerin yerine yeni işçi alınabilir. İşverenin açıklanan yasağa aykırı hareketi, taraf sendikanca yazılı başvuru yapılması halinde, görevli makam tarafından denetlenir.
Greve katılmayan ya da katılmaktan vazgeçen işçiler, ancak kendi işlerinde çalıştırılabilir. Bu işçilere, greve katılan işçilerin işi yaptırılamaz.
Kanuni grev ve lokavt nedeniyle iş sözleşmesi askıda kalan işçiler, grev veya lokavt süresince başka bir işverenin yanında çalışamaz. Aksi durumda işçinin iş sözleşmesi, işverence haklı nedenle feshedilebilir. Ancak kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler, yasal haftalık çalışma süresini tamamlayacak süreyi aşmamak kaydı ile başka bir işverenin işyerinde çalışabilir.
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 69. maddesi uyarınca;
İşveren, kanuni bir grev veya lokavt süresince greve katılan ya da lokavta uğrayan işçilerin oturduğu ve kendisi tarafından sağlanmış olan konutlardan çıkılması talebinde bulunamaz.
İşveren, yukarıda açıklanan konutlarda oturan işçilerden, grev ve lokavt süresi içerisinde konutların onarımı, su, gaz, aydınlatma ve ısıtma giderleri ile rayiç kirayı talep edebilir.
İşveren, konutların su, gaz, aydınlatma ve ısıtma hizmetlerini, kanuni grev ve lokavt süresince kısıntıya uğratamaz. Ancak bu hizmetlerin kanuni grev ve lokavt yüzünden kısıntıya uğramış olanlarının devamı, işçiler tarafından istenemez.
Kanun dışı grev yapılması durumunda işveren;
işçilerin iş sözleşmelerini haklı nedenle feshedebilir.
Yasa dışı bir grev yapılması durumunda bu grev nedeni ile işverenin uğramış olduğu zararlar, grev kararı veren işçi kuruluşu ya da yasa dışı grev herhangi bir işçi kuruluşunca kararlaştırılmaksızın yapılmışsa, bu greve katılan işçilerce karşılanır.
Kanun dışı lokavt yapılması durumunda işçiler iş sözleşmelerini haklı nedenle feshedebilir. İşveren, bu işçilerin lokavt süresine ilişkin iş sözleşmesinden doğan tüm haklarını bir iş karşılığı olmaksızın ödemek ve uğramış oldukları zararları tazminle yükümlüdür.
Taraflardan her biri, karar verilen ya da uygulanmakta olan bir grev veya lokavtın kanun dışı olup olmadığının tespitini mahkemeden her zaman isteyebilir. Mahkeme, bu husustaki talep üzerine kararını bir ay içerisinde verir.
Mahkemece verilen karar hakkında istinaf yoluna başvurulması üzerine bölge adliye mahkemesi, bir ay içinde kesin olarak karar verir. Verilecek bu karar, tarafları, işçi ve işveren sendikasının üyelerini bağlar ve ceza davaları için kesin delil teşkil eder. Hakim, tedbir olarak dava konusu grev veya lokavtın durdurulmasına karar verebilir.
Taraflardan biri veya Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının başvurusu üzerine mahkemece, grev hakkı veya lokavtın iyi niyet kurallarına aykırı tarzda toplum zararına ya da milli servete zarar verecek şekilde kullanıldığının tespiti durumunda, uygulanmakta olan grev veya lokavtın durdurulmasına karar verilir.
Kanuni bir lokavtın işyerini temelli şekilde kapalı tutma amacı ile yapıldığının kesinleşmiş mahkeme kararı ile tespit edilmesi halinde, mahkeme kararının lokavt yapmış işveren veya işveren sendikasına bildirilmesi ile birlikte lokavt durdurulur. Mahkeme kararına rağmen lokavtın uygulanmaya devam edilmesi, halinde işçiler;
hakkına sahip olur.
İşyerinde grev ilan eden işçi sendikası;
grev gözcüsü koyabilir.
Grev gözcüleri, işyerine giriş ve çıkışlara engel olamaz. İşyerine giren ve çıkan kişileri kontrol amacıyla dahi durduramaz.
İşyerinde lokavt ilan eden işveren sendikası, kanuni bir lokavt kararına uyulmasını sağlamak için güç kullanmaksızın ve tehditte bulunmaksızın kendi üyelerinin lokavt kararına uyup uymadıklarını denetleme amacı ile lokavtın kapsamına giren işyerlerine gözcüler gönderebilir.
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 75. maddesine göre;
Kanuni bir grev veya lokavtı sona erdirme kararı, kararı alan tarafça ertesi iş günü sonuna kadar yazı ile karşı tarafa ve görevli makama bildirilir.
Grev veya lokavtın sona erdiği, görevli makam tarafından işyerinde ilan edilir. Kanuni grev ve lokavt, ilanın yapılması ile sona erer. Grevin uygulanmasına son verilmesi lokavtın, lokavtın uygulanmasına son verilmesi ise grevin kaldırılmasını gerektirmez.
Grevi uygulayan işçi sendikasının herhangi bir nedenle kapatılması, feshedilmesi ya da dağılması durumunda grev ve alınmış bir karar varsa lokavt kendiliğinden sona erer ve yetki belgesi hükümsüz olur.
Lokavtı uygulayan işveren sendikasının herhangi bir nedenle kapatılması, feshedilmesi veya dağılması halinde lokavt, kendiliğinden sona erer.
Grevi uygulayan sendikanın, yetki tespiti için başvurduğu tarihte işyerindeki üyesi işçilerin dörtte üçünün sendika üyeliğinden ayrıldığının tespit edilmesi durumunda, ilgililerden biri grevin sona erdirilmesi için mahkemeye başvurabilir. Mahkemece belirlenecek tarihte grevin sona ereceği görevli makam tarafından işyerinde ilan edilir.
Toplu iş hukuku avukatı, sendika avukatı ve benzer konulardaki hukuki danışmanlık talepleriniz için Heper Hukuk ve Danışmanlık Ofisi 08504201155 numaralı iletişim hattımızdan hukuk ofisimizle iletişime geçebilirsiniz.